Ervaar jij toxic of toxisch gedrag in je relatie? Sta dan hier bij stil:
Communiceer jij je behoeften in relaties met de ander?
Je twijfelt steeds vaker aan de ander en aan jullie relatie. Want zoals het nu gaat, vind je dat voor jou belangrijke behoeften in de relatie -of in meer dan één relatie- onvoldoende aan bod komen. Dit kan alles betreffen: contactfrequentie, emotionele verbinding, respect, openheid, intimiteit, aandacht enzovoort. Je piekert vaak, voelt je alleen en niet gehoord en gesteund. Als communicatie niet lukt of niets oplevert, is dat heel pijnlijk. Ik ga ervan uit dat mijn lezers zelf slachtoffer zijn in toxische relaties en niet ook dader. Ik speel daarom héél even advocaat van de duivel: durf jij wel je behoeften in je relaties rechtstreeks en open naar de ander te communiceren? Wanneer je in plaats daarvan probeert anderen indirect te bewegen om jouw behoeften te vervullen, en/of te lang stilletjes wacht tot je wat terugkrijgt, is dit vaak uit angst voor verslechtering van de relatie. Maar er kan ook iets meer fundamenteel aan de hand zijn.
Als slachtoffer kun je zelf codependent gedrag vertonen; dit is óók toxisch
Wanneer jij in het algemeen in relaties je wensen niet direct communiceert, maar via het manipuleren (direct of indirect beïnvloeden) van situaties en/of mensen aan je trekken probeert te komen, kun je een codependent relatiestijl hebben. Die is ook toxisch. Zeker als je stille wrok koestert wanneer je tekort komt in relaties, en je je onvrede hierover ook weer niet openlijk uit (maar bijvoorbeeld passief agressief). Als codependent type focus je continu op de ander en wil je controle houden. Dan kun je zeker ook slachtoffer zijn van toxisch gedrag, maar ben je in feite ook dader. Codependent gedrag is lastiger om te buigen naar gezonde, constructieve relationele vaardigheden. Dat lukt niet met uitsluitend zelfhulp: toegewijde inzet is nodig voor intensievere traumagebaseerde begeleiding. Wensen en grenzen open aangeven richting toxische personen, is voor elk slachtoffer de eerste stap naar gezonde relaties -mits geen fysiek gevaar uiteraard. Voor codependents is dit extra lastig, net als de bereidheid om hun eigen -toxische- gedrag tegen te gaan en niet meer op de ander te focussen. Dit lukt slachtoffers die zelf geen toxisch gedrag vertonen, veel sneller. En dit is de enige manier om te groeien naar gezonde relaties.
Patroon van angst voor verlies van de relatie en hoop dat die beter wordt
Open communicatie moet wel mogelijk zijn. Als je daar bang voor bent omdat de ander daar eerder negatief op reageerde, ook door afstand te nemen, is dat een teken dat de relatie niet gezond is. Zeker als je naast angst, ook sombere gevoelens, stress, slapeloosheid en andere fysieke klachten door de relatie hebt. Maar… deze symptomen verdwijnen vaak tijdelijk, als je tussendoor ook positieve ervaringen hebt. Dan leef je weer op door hoop en vertrouwen. Die weer verdwijnen bij de volgende minder prettige ervaring. Je hebt intussen het één en ander gehoord en gezien over narcisme en toxische relaties.
Hoe zit dit met jouw relatie(s)? vraag je je steeds vaker af. Of als je daarin al duidelijk toxische dingen herkent: Wat nu?
Observeer voor het antwoord de ander, de relatie en ook jezelf
Allereerst: vertrouw op je gevoel en je lijf; dat liegt nooit. Meestal geeft je lichaam al signalen dat een relatie niet klopt, vóórdat je je ervan bewust wordt. Je lijf reageert zelfs al kort vóórdat je contact hebt met de ander, zelfs bij alleen maar bellen of appen. Een wee gevoel in de buik, gespannen spieren of druk op je hoofd. Deze tekens van stress kunnen snel verdwijnen door (positieve) afleiding. Ook negeer je de eerste signalen meestal door onze aangeleerde voorkeur voor mentaal ‘kijken’. Hoe langer je de relatie hebt, hoe meer je gegaslight zult zijn: dan heb je het perspectief van de toxische ander overgenomen. Je wordt nu dan wel wakker over de meest storende zaken, maar dit is nog maar een deel van wat je nog niet helder kunt beoordelen over de relatie in kwestie. En de ander zal je geen helderheid geven.
Belangrijke vragen voor jezelf
- Voel ik mij fundamenteel veilig, geliefd en/of gewaardeerd deze relatie?
- Durf ik altijd mezelf te zijn en mezelf te uiten, ook als ik kritiek heb over de ander en/of de relatie?
- Worden mijn grenzen gerespecteerd en mijn gevoelens en interpretatie van de werkelijkheid gezien (en niet verdraaid door middel van gaslighting)?
- Word ik met égards behandeld? Waardeert de ander mij en de relatie, hoe wordt dat geuit? Of ervaar ik al dan niet subtiele controle en zelfs ondermijnend gedrag?
Bij negatieve antwoorden: twijfel dan niet aan jezelf, maar aan de relatie
Toxische mensen zullen je als je wakkerder wordt, zeker aan jezelf laten twijfelen. Ook wekken ze bij hun slachtoffers waar mogelijk schuldgevoel op. Deze combinatie staat garant voor gepieker en gelatenheid. Leg je er niet bij neer en raadpleeg in deze gevallen een ervaringsexpert of een betrouwbare vriend(in), die je situatie objectief kan beoordelen. Blijf er vooral niet in je eentje mee tobben. Dat maakt het zóveel zwaarder. Bovendien geef je de toxische mensen met wie je worstelt zo meer macht.
Veelgestelde vragen over toxic (toxische) relaties & narcisme
Wat zijn de belangrijkste kenmerken van een toxische relatie?
Allereerst: ik wissel de begrippen toxisch en toxic af, omdat veel mensen in Nederland ook zoeken op toxic relatie. Als jij slachtoffer bent in zo’n relatie, laat de ander structureel het eigenbelang voorgaan ten koste van jouw belangen. Controle, manipulatie, kritiek, jaloezie, geen effectieve conflicthantering en (dus) geen groei en een ongelijke inzet voor de relatie: jij investeert er structureel meer in dan de ander. En je ervaart het zogenaamde gaslighting: de ander beïnvloedt jouw ervaringen en interpretaties daarvan zodanig, dat jij zelf het perspectief van de ander aanneemt. Je wordt als het ware geleidelijk gehersenspoeld.
Hoe weet ik of ik in een toxic relatie zit?
Je ervaart in elk geval emotionele onveiligheid en eventueel ook fysieke onveiligheid. Je voelt je niet vrij om jezelf te zijn en om je behoeften en grenzen te uiten. Daardoor verlies je het contact daarmee en raak je jezelf steeds meer kwijt. Door dit alles nemen emotionele en geleidelijk ook fysieke stressklachten toe. Dit laatste is onvermijdelijk als je structureel angst, onzekerheid en gevoelens van onveiligheid ervaart in een relatie.
Wat zijn de kenmerken van een verborgen narcist in een toxische relatie?
Slachtofferschap, gebrek aan empathie, emotionele manipulatie, geen kritiek verdragen, in groter gezelschap zich anders gedragen dan alleen met jou, meestal prettiger (of minder onprettig). Maar helaas kan een verborgen narcist je ook afvallen of negeren in gezelschap van anderen. Er zit altijd een strategie achter, en dát is de motor van de narcistische manipulatie.
Hoe herken je een narcist in je relatie(s)?
Onvermogen tot zelfreflectie, hypergevoelig voor afwijzing en kritiek, niet open communiceren, het imago is alles, egocentrisme en weinig affectieve (invoelende, niet cognitief beredeneerde) empathie, het verdraaien en ontkennen van de waarheid, niet respecteren en oprekken van jouw grenzen, je emotioneel uitputten. Voor alle kenmerken van narcisme helder toegelicht; zie de gratis checklist Toxische relaties en Verborgen narcisme.
Wat is het verschil tussen een toxische relatie en een normale relatie?
In gezonde relaties respecteren alle partijen ook de belangen en grenzen van de ander, naast die van zichzelf. Conflicten zijn groei-momenten en versterken de relatie. In een toxische relatie leidt conflict tot verdere verwijdering en schade. Er kan niets worden uitgesproken en opgelost, dus de pijnpunten en onvrede blijven toenemen.
Wat zijn de meest voorkomende kenmerken van een toxic relatie?
Een toxic relatie kenmerkt zich door destructieve patronen die je zelfvertrouwen, autonomie en emotionele welzijn ondermijnen. Zoals afgekraakt worden met niet opbouwend bedoelde kritiek, gemanipuleerd worden op bepaalde eigenschappen van jou -denk aan naïviteit, harmonie willen bewaren of zorgzaamheid. En verdere manipulatie door jou schuldgevoelens aan te praten. Hoe groter de invloed van de dader, hoe meer je het contact met jezelf en met je behoeften kwijtraakt.
Maar toxisch gedrag kan ook subtieler en minder expliciet gebeuren. Met dezelfde pijnlijke effecten overigens. Tien voorbeelden hiervan staan in bovenstaand, voordelig e-book. Deze verhulde vormen van toxisch gedrag komen juist heel vaak voor in elk soort relatie. Daardoor is het vaak je comfortzone en ben je eraan gewend geraakt, maar dat maakt het niet minder toxisch!
Hoe ontstaat een toxische relatie?
Toxische relaties worden gevormd, doordat beide (of alle) partijen in de relatie onverwerkt trauma met zich meedragen. De relatie raakt vaak onbewuste tekortkomingen en onverwerkt trauma uit de kindertijd, zodat dit kan worden verwerkt. Met name toxisch ingestelde mensen onderdrukken dit helingsproces. Met toxisch gedrag voorkomen ze, dat ze onverwerkte en pijnlijke emoties ervaren. De ontvanger van het toxische gedrag zit in de pijnlijke vuurlinie. Of dit nu door subtiel toxisch gedrag is of expliciet toxisch gedrag: als je slachtoffer bent, ervaar je hierdoor veel pijnlijke emoties. Door die bewust toe te laten, verwerk je ook steeds een stukje onverwerkt trauma dat aan deze emoties is gerelateerd. Zie voor een uitgebreidere verklaring het blog Toxische relaties en verborgen narcisme.
Maar ook bepaalde goede karaktereigenschappen kunnen toxisch gedrag in relaties aantrekken en in stand houden, zoals verantwoordelijkheidsgevoel, positivisme, zorgzaamheid en empathie.
Als laatste de hamvraag: kan een toxische relatie verbeteren?
Relatietherapie moet je in geen geval proberen, want dan zullen toxische personen de therapeut tegen je proberen in te nemen. Een hulpverlener kan toxisch zijn en subtiel samenspannen met je toxische partner. En zelfs als de hulpverlener niet bewust maar door onwetendheid meegaat in de schone schijn, zul jij met niet helpende adviezen nog dieper wegzakken in de toxische relatie. Of de hulp afwijzen en de schuld krijgen van het mislukken van de therapie (en wellicht bijgevolg van de relatie). In beide gevallen een helse, eenzame weg.
JIJ wordt beter van (ervarings)deskundige hulp; een toxische relatie niet
Jijzelf kan bij individuele hulp wél veel baat hebben, onder de strikte voorwaarde dat de hulpverlener alle toxische mindf*cks goed aanvoelt en doorziet! Hiervoor moet die naast gedegen expertise, de eigen relatietrauma’s beslist ver hebben geheeld. Anders is een hulpverlener zelf nog erg vatbaar voor gaslighting en zal jou nog verder van huis brengen. Veel slachtoffers -ik was er ook zo één- schrikken pas na geruime tijd wakker als ze ontdekken, hoe toxisch hun hulpverleners zijn (geweest)! Waardoor je eenzaam langer bent blijven worstelen.
Bij effectieve hulp kom jij dichter bij jezelf en je behoeften en respecteer je je ‘buikgevoel’ steeds meer. Je zult meer grenzen en wensen gaan uiten. Toxische mensen gaan daarvan helaas wel meer in de weerstand of nemen nog meer afstand. Je groeit dus verder uit elkaar, als slechts één partij psychisch groeit en heelt door (zelf)hulp, maar de ander niet aan zijn of haar onbewuste pijnpunten werkt. Helaas is niets doen geen keuze. Toxisch gedrag wordt uiteindelijk altijd erger. Toxische mensen blijven je continu spiegelen, waar jij uit balans bent. Ze ‘persen’ je onverwerkte trauma en jouw niet (meer) bij jou passende overtuigingen als het ware uit je.
NEE heb je... JA kun je alleen krijgen als je zelf groeit
Onprettig vooruitzicht? Ja en nee. Als jij groeit door (zelf)hulp en helderder en krachtiger wordt, voel jij je beter, maar toxische mensen juist niet. Dit geeft wrijving en verwijdering. Toch is jezelf klein houden en je aan hen blijven aanpassen een doodlopende en pijnlijke weg. De beloning van je eigen groei is, dat je nieuwe mensen aantrekt, met wie je steeds betere relaties gaat hebben. En wie weet zitten daar ooit ook je huidige toxische contacten bij, als die ook een proces aangaan nadat jij afstand neemt. Als jij hen blijft tegemoetkomen en genoegen blijft nemen met het weinige dat ze je bieden, gaan ze dat proces zeker níet aan! Ideaal zou zijn, dat de ander ook serieus aan zichzelf werkt. Dan ga je samen juist sneller. Maar het blijft een individueel proces, waarbij jij vooralsnog alleen op jezélf directe invloed hebt.
Conclusie: toxische relaties worden niet blijvend beter
Als de hiervoor genoemde patronen herkenbaar zijn in jouw relatie(s), klamp je dan niet vast aan de spaarzame goede momenten met de ander. Hopen op verbetering van dergelijke relaties is erg onrealistisch en als er iets verbetert, is dat hooguit tijdelijk. Klik hier voor de universele cycli in toxische relaties, zoals echte narcisten die beschrijven -zie mijn e-book Afdankfase Alarm! Daarbij zijn toxische types top acteurs, dus excuses kunnen overtuigend klinken. Ze geloven er zelf ook even in… maar pas op: hun eigenbelang staat onverminderd voorop. En bij eigen belangen staat bij elke toxische persoon, hoe licht of grandioos narcistisch ook, het eigen imago op nummer 1. Dit imago krijgt een boost met excuses en toezeggingen om te doen wat jij vraagt! En daarmee is het door hen liever gemeden conflict even gesust. En jij ook: met nieuwe hoop houd je je weer even gedeisd in de relatie… verwachtingsvol dat het nu weer goed komt. Zolang jij blijft hopen, zal een toxisch persoon jou aan het lijntje houden. Let dus op de feiten en niet meer op woorden!
Tot slot: persoonlijk herstel van een toxic relatie en perspectief
Houd de controle over je eigen leven
In plaats van overgeleverd te blijven aan de grillen van toxische mensen, kun je zelf de controle in toxic relaties terugnemen en houden. Begin hiermee door goed te kijken waar jij in de relatie(s) onvrede voelt. Welke behoeften heb jij in die relatie(s)? Heb je die geuit, zo nee, doe dat dan en bedenk zelf wat je wilt op welke termijn. Wees erg kritisch als je vooral de potentie van de relatie blijft zien. En waardoor je hoop op realisering van de relatie-potentie gevoed blijft (dit kunnen beloftes zijn, maar zelfs af en toe een fijn contactmoment kan de hoop al sky high laten opleven!). Zet een deadline voor jezelf en bepaal, wat je plan B is. En gá daarvoor, als je deadline is verstreken. Blijf niet in een toxische relatie waarin je structureel tekort komt. Zeker niet als er ander misbruik of pijnlijk gedrag plaatsvindt, en de ander jouw begrenzing hiervan enkele keren heeft overschreden. Genoeg is genoeg!
Alleen-tijd is cruciaal. Wees zacht voor jezelf en geef je herstel alle ruimte
Onderschat ook niet je trauma’s van je recente toxische relatie(s). Het verwerkingsproces kost veel tijd en energie. Ook je vertrouwen en zelfbeeld kunnen behoorlijk ingestort zijn. Het is erg heilzaam om zoveel mogelijk afstand te nemen van iemand die zich toxisch gedraagt naar jou toe. Dit is nodig om relatietrauma te verwerken. Plus je staat dan minder onder invloed van de ander en de relatie, zodat je veel sneller terugkeert bij je eigen wensen en grenzen -die vervagen snel bij een goed contactmoment! Je herstelt ook veel sneller met mensen die jou steunen, maar jou tegelijk wijzen op jouw eigen gedragspatronen die toxische relaties mede mogelijk maken! En wat je direct kunt doen, of je nu hulp overweegt of (nog) niet:
Blijf jezelf goed informeren. Dat is cruciaal voor je inzicht in toxische patronen en gedrag; je herkent het daardoor steeds beter. Als je dat nog niet hebt gedaan, lees mijn gratis e-book Toxische Relaties en Verborgen Narcisme, met 40 vormen van veel voorkomend toxisch gedrag. Herstel begint bij het herkennen, erkennen en doorbreken van patronen. Wees mild voor jezelf – het is moedig om een grens te trekken en jezelf opnieuw centraal te zetten. Daarmee ga je vanzelf situaties aantrekken die je helingsproces bevorderen. Waaronder steeds betere relaties!
