Wil jij weten hoe het precies zit met toxische relaties, verborgen narcisme en hoe je narcistisch gedrag herkent? Worstel jij met vragen als ‘Wat is een toxische -of toxic- relatie?’ tot ‘Wat zijn de kenmerken van verborgen narcisme?’ Dan zit je goed met de verdiepende info op deze pagina. Wil jij weten of jij een toxische relatie hebt -of zelfs meer dan één- en wat je dan kunt doen? Kijk dan (ook) op de blogpagina ‘Toxic Relatie Twijfels? Antwoord op je vragen begint bij jezelf! Wil je liever gelijk naar een overzicht van 40 veel voorkomende vormen van toxisch gedrag door verborgen narcisme, waarvan 14 herkenbaar toxisch en 26 meer verhuld toxisch? Met ook de kenmerken van verborgen narcisme? Klik dan hier voor een gratis checklist! Voor een wat diepere duik, lees dan verder:
Allereerst: Hoe ontstaat een toxische relatie?
Onverwerkt (jeugd)trauma en onvervulde behoeften
Toxische relaties ontstaan uit onverwerkte trauma’s, Die zijn in vroege relaties ontstaan, bijvoorbeeld door gebrek aan aandacht, liefde, veiligheid of door verlating. In de huidige relaties spelen die trauma’s op om te worden verwerkt. Dit verwerken gebeurt simpelweg door de pijnlijke emoties die nu opkomen, toe te laten en te voelen. Ze zijn extra pijnlijk door de energetische lading die erop zit door die onderliggende trauma’s. De weg eruit is erdoorheen, maar toxische mensen gaan er liever OMheen: zij onderdrukken hun pijnlijke emoties met toxisch gedrag. Dit is belastend voor de ander en voor de relatie -en uiteraard ook voor de toxische persoon zelf. Het zou fijner zijn als toxische mensen dat onderdrukken uitsluitend in hun eentje deden met chips en Netflix bingen… maar ze gebruiken hun slachtoffers om hun eigen ongewenste eigenschappen op te projecteren. Dat maakt de relatie voortdurend toxisch: jij wordt continu gegaslight. Dit is, dat de toxische persoon alleen de eigen realiteit voorspiegelt en jouw ervaring van de werkelijkheid verwerpt. Hierdoor ga je zijn of haar projecties geloven en gedraag je je er steeds meer naar, wat de toxische relatie in stand houdt! Zie het e-book Zondebok: opgelapt voor verder misbruik -Wat toxische mensen écht drijft, van en naar jou.
Ook karakter-eigenschappen trekken toxisch gedrag aan
Naast onverwerkt trauma, trekken ook bepaalde karakter-eigenschappen toxisch gedrag aan. Onderzoek wijst uit, dat bepaalde karakter-eigenschappen en ook morele waarden van mensen, kwetsbaar maken voor misbruik in toxische relaties. Denk aan verantwoordelijkheidsgevoel, zorgzaamheid, empathie, tolerantie en positivisme. Hierdoor belanden stabiele, sterke mensen juist ook in relaties met (verborgen) narcisten en zelfs psychopaten. En houden door die op zich prima eigenschappen, die relaties nog langer vol ook.
Toxic relatie betekenis: wat is een toxische relatie? En de schade
Toxic of toxisch is letterlijk giftig. Als het over relaties gaat betekent het, dat tenminste één persoon vol voor het eigenbelang gaat ten koste van dat van de ander(en), desnoods verhuld en manipulatief. Net als echt vergif, is dit voor slachtoffers ongezonder naar gelang de blootstelling: hoe erger en/of hoe langer je het meemaakt, hoe groter de emotionele, mentale en ook fysieke schade.
De schade
Toxisch gedrag, zeker als een naaste dit vertoont, ondermijnt je zelfbeeld, je welzijn en je dagelijkse functioneren. 75% van de slachtoffers van narcistische emotionele mishandeling, ontwikkelt milde tot ernstige angstklachten, depressie of burn-out. Stress, verminderd zelfvertrouwen en daadkracht, verraadtrauma en te weinig grenzen (durven) stellen zijn klachten die lang blijven bestaan, zelfs na het einde van een toxische relatie. Doordat je je klein houdt en je niet positief gestimuleerd wordt, is je zelfbeeld ook lager door connecteies met toxische mensen. Je leeft beneden je potentie; is het niet in maatschappelijk opzicht, dan zeker wat betreft authentiek voluit je passies leven en relatieoneel levensgeluk. En toxische relaties voelen gewoon echt niet goed!
Toxisch gedrag geeft twijfel, stress en pijn
Toxisch gedrag voelt afschuwelijk voor de ontvanger. Want er is in toxische relaties geen gelijkwaardigheid en de ander saboteert de relatie. Dit gebeurt onder meer in de vorm van kritiek en kleineren, gaslighting -dit is de waarnemingen en ervaringen van het slachtoffer ontkennen, passieve agressie, machtsstrijd, controle, manipulatie of emotionele chantage en zelfs isolatie. Tegelijk is het slachtoffer meestal sterk gehecht aan, en/of afhankelijk van de dader en komt er heel moeilijk los van. Zie mijn e-book Geruisloos Geketend -10X Toxisch Gehecht & Onthecht-Tips.
Elke soort relatie kan toxisch zijn
Zoals gezegd beperkt dit zich niet tot de mensen die het dichtstbij zijn in je leven -maar daarmee heb je er natuurlijk meer last van dan bij een verre kennis. Het komt dus voor met elk soort connectie, al zijn er per soort relatie wel wat typische uitingsvormen. Je kunt het dus tegelijkertijd ervaren met geliefden, familie, vrienden en kennissen, in verenigingen, op het werk, met leraren, hulpverleners, met idolen in de (sociale) media of gewoon in het voorbijgaan, op straat of waar ook. Hoe meer je het herkent, hoe groter het aantal relaties en connecties waar je het gaat zien! Dit kun jij voor jouw relaties heel handig op een rij zetten, met de invul-tabel die hoort bij de gratis checklist (klik hier). Daarmee herken je patronen van toxische relaties in jouw leven beter.
Wat is het verschil met een gezonde relatie?
Onveiligheid, ongelijkwaardigheid, energielek + geen open communicatie
In een gezonde relatie voel je je in alle opzichten veilig om jezelf te zijn. Er is wederzijds respect, open communicatie en gelijkwaardigheid. Contact geeft energie en de relatie voelt levendig, zelfs als je elkaar niet ziet. In een toxische relatie zijn hooguit geïsoleerde momenten van fijn contact, maar overheerst het weglekken van je energie richting de toxische persoon. Alleen al omdat er ongelijkwaardigheid is in het investeren in de relatie -in praktisch opzicht vaak in de vorm van afspraken en/of hulp initiëren. Ook in emotioneel opzicht; vaak onbewust reguleer je in zo’n ongelijkwaardige relatie continu de ongewenste emoties van toxische mensen in je nabije omgeving! Zij kunnen dit zelf niet. Je merkt dit, doordat je je aanpast om meer saamhorigheid te ervaren, of conflicten te vermijden. Verder lekt veel van je energie als slachtoffer weg door piekeren vanwege angst, schuldgevoel, je niet goed genoeg voelen enzovoort.
Conflicten oplossen versterkt relaties, maar lukt niet in toxische relaties
Conflicten leiden tot verwijdering en voortslepende pijnlijke emoties -die worden uitgemolken dan wel juist onder het tapijt geveegd. Conflicten horen ook bij gezonde relaties, maar worden daar liefst grondig opgelost, wat de relatie juist versterkt. In een gezonde relatie zijn ook momenten van twijfel en kritiek, maar hooguit tijdelijk door kwetsbare opbouwende communicatie. Dat is onmogelijk bij een toxisce relatie: daar sudderen twijfel en kritiek voort en worden steeds sterker.
Toxische relaties: het topje van de ijsberg en wat cijfers
Internationale onderzoeken zouden uitwijzen, dat 1 op de 7 relaties kenmerken van ernstig toxisch gedrag hebben. Huiselijk geweld of extreem toxisch gedrag maken 1 op de 5 Nederlanders mee, volgens het CBS en Veilig Thuis. Psychisch geweld is uiteraard nog veel meer weidverbreid; daar komt een misbruiker veel gemakkelijker mee weg dan met fysiek geweld. En fysiek geweld gaat meestal sowieso al met psychisch misbruik samen.
Ik denk, dat toxisch gedrag in het algemeen (psychisch en fysiek) nog veel vaker voorkomt. Zo schat de zeer ervaren psychotherapeut dr. Les Carter, dat 40% van de Amerikanen narcistische trekken heeft. En waarom zou het in West-Europa minder zijn? Stel je vervolgens voor, in hoeveel relaties elk van deze mensen hun slachtoffers misbruiken? Dat moeten er toch (veel?) meer dan 1 op 7 zijn?
Werkelijk aantal toxische relaties is veel hoger
Hoe dan ook, het aantal mensen dat lijdt door toxisch gedrag is gigantisch. Tegelijk is het nooit exact te bepalen. Want lang niet alle slachtoffers zijn zich ervan bewust en tolereren het dus lang. En als ze al hulp (durven te) zoeken, gebeurt dit naar verluidt pas na gemiddeld 5 jaar. Bij mij duurde het ruim 50 jaar, want ik was het me niet bewust… en mijn therapeuten ook niet of ze negeerden het: veel van hen waren zelf toxisch -dit trek je in het begin vaak aan. Daarom richt ik me sterk op voorlichting over juist verhuld toxisch gedrag en verborgen narcisme. Wat dit is, zie hierna.
Veel slachtoffers lijden in stilte, juist doordat narcistisch ingestelde mensen hen manipuleren met schuldgevoel en/of straffen met afstand of vertrek, als ze voor zichzelf zouden opkomen. Of erger: dreigen met fysiek geweld, wat uiteraard lang niet alleen in culturen met eerwraak voorkomt!
Hoe verhoudt (verborgen) narcisme zich tot een toxische relatie?
Toxisch en narcistisch zijn vrijwel synoniem
Toxisch en narcistisch zijn vrijwel gelijk, al is toxisch iets breder. Dus elk narcistisch gedrag is toxisch. Mensen met een narcistische relatiestijl gaan voor hun eigen belang ten koste van anderen, of ze nu een diagnose narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben of niet. Deze mensen laten zich ook niet snel diagnostiseren, superieur als ze zich meestal stiekem voelen!
Breed spectrum van narcistisch/toxisch gedrag
Narcistisch en/of toxisch gedrag heb je in alle mogelijke gradaties; het vindt plaats op een schaal met aan het ene uiteinde mild toxisch gedrag, en aan de andere kant gewelddadige psychopathie -wat gevaarlijk en extreem narcistisch gedrag meebrengt. Of je iets als mild toxisch gedrag ziet, is natuurlijk persoonlijk. Zelf vond ik het nalatig narcistische gedrag van mijn familie mild, vergeleken bij fysiek misbruik. Het is allemaal toxisch, maar ik vond aanvankelijk dat ik niet moest zeuren -ik leed toen nog vooral onbewust. Van belang is ook hier, dat wie van jongs af aan toxisch gedrag ervaart, dit langer tolereert en er minder aandacht aan besteedt. Maar mijn (zelf)twijfel, verdriet en eenzaamheid werden er niet minder om: ik had wel degelijk complex trauma door mijn leven met toxische cq. verborgen narcistische opvoeders.
Openlijk versus verborgen narcisme
Voorbeelden van openlijke of grandioze narcisten
Verborgen narcisme is meer verraderlijk en ook ontwapenend
Foto Timisu -Pixabay
Kenmerken verborgen narcisme in een toxische relatie:
- Onzeker, kwetsbaar en gevoelig overkomen, maar ondertussen anderen emotioneel uitputten en manipuleren. Jouw grenzen worden systematisch genegeerd en/of opgerekt.
- Slaagt erin medelijden of sympathie op te wekken bij anderen om eigen behoeften te vervullen (slachtofferschap). Alles draait vooral om de eigen behoeften, emoties en problemen.
- Doet zich voor als zeer behulpzaam of empathisch, maar gebruikt die eigenschappen als imagobooster en om mensen aan zich te binden.
- Projectie: beschuldigt de ander van alles dat hij of zij niet in zichzelf (h)erkent. Want het eigen imago is heilig. Je verliest dus altijd het gesprek, al heb je harde bewijzen van de feiten.
- Ontkent en verdraait jouw ervaringen en waarneming (gaslighting), zodat jij steeds meer twijfelt, je schuldig voelt en zelfs de verantwoordelijkheid neemt die de ander zou moeten nemen.
- Hun zorgvuldig geconstrueerde imago is prettig en positief. Voor de buitenwereld prettig gezelschap, maar achter gesloten deuren controlerend, neerbuigend, manipulerend of passief-agressief.
- Hypergevoelig voor alles wat lijkt op afwijzing of kritiek. De schuld en verantwoordelijkheid liggen altijd bij anderen. Elke zweem van kritiek wordt afgeweerd met een felle aanval of verdediging, dan wel slachtofferschap (“niemand begrijpt mij”, “ik kan ook nooit iets goed doen”).
- Grote behoefte aan controle over de relatie, de omstandigheden, over jou en vooral over het eigen imago.
- Fijne contactmomenten worden afgewisseld met afstandelijkheid, kilte, kritiek of ijzige stilte.
- Sterk belang hechten aan een ideaal cq. goede moraal uitdragen, zoals duurzaamheid, dienstbaarheid, hulpvaardigheid, zorgzaamheid, idealisme en/of enige andere “deugd” als niet willen klagen en bescheidenheid. Maar tegelijk daarvoor gezien willen worden en andere mensen afkeuren die hiervan afwijken.
Controlebehoefte en zich stiekem miskend voelen
Stille controleneiging om behoeften veilig te stellen
Er zit dus wat tegenstrijdigheid in verborgen narcisme, wat het verwarrend maakt: iemand kan sociaal, gevoelig en lief zijn, maar achter deze façade gaat stiekem dwingend of ondermijnend gedrag schuil. Hoe herken je dan een verborgen narcist in je relatie(s)? Ten eerste aan de stille behoefte aan controle, die wordt verhuld door welwillendheid. Die controle moet hun belangrijke onderliggende behoeften veilig stellen. Ze zullen die echte behoeften niet snel communiceren; dat voelt te kwetsbaar. Let vooral op subtiele, maar terugkerende patronen van manipulatie, machtsspelletjes en emotionele uitputting. Het beste voorbeeld daarvan is jou aantrekken met een fijn gebaar of contactmoment, en dan weer killer gedrag, zoals afstand nemen.
Verborgen narcist voelt zich stiekem miskend
Een tweede sleutelkenmerk van verborgen narcisme is het zich stil miskend voelen. Als je er een tijdje op let, zie je bij zo iemand meer onzekerheid en iets van fatalisme of hulpeloosheid. De superioriteit is verhuld en verwrongen in een basisgevoel van miskend zijn. Want ze hebben meestal niet het succes en charisma van de meer grandioze narcistische types. De officiële naam voor verborgen narcist is kwetsbare narcist. Dat is een treffende typering. Want ze zijn snel uit het lood geslagen doordat ze zich continu met anderen vergelijken die het beter doen of hebben. En door alles dat maar lijkt op kritiek. Want het ligt nooit aan hen dat niemand hen ziet in hun superioriteit.
Verborgen narcist toont zichzelf altijd in de devaluatiefase = afdankfase
Het lijkt mooi als je net met een toxisch persoon omgaat of je ziet elkaar tussentijds weinig. Dan zijn de contactmomenten vaak heel prettig en veelbelovend. Je gaat hier vrijwel altijd een tijd in mee. Pas als er ergens wrijving of stroeve momenten zijn geweest, neemt het toxische gedrag in een relatie met verborgen narcist toe. Die heeft jou dan gedevalueerd: je staat niet meer hoog aangeschreven. Let op dat deze relatie-fase in de gangbare informatie “devaluatiefase” wordt genoemd. Op basis van wat gediagnostiseerde narcisten zelf vertellen, heb ik een steviger visie; zie mijn e-book Afdankfase Alarm. Dit is een fase waarin verborgen narcisten de relatie meer actief saboteren. En dit verhullen met goede momenten, die je als slachtoffer hoop geven!
Als jij nog vol goede moed in de relatie staat, denk je “we komen hier wel uit” en je verwacht betere tijden. Verwijt jezelf achteraf niet, dat je de rode vlaggen in het gedrag van zo iemand had moeten zien. Neem wel de informatie over toxische relaties en verborgen narcisme ter harte en wees alert. Vaak zie je het achteraf, en dat is niet erg. Je kunt je koers altijd bijstellen.
Vermoed jij dat mensen in jouw omgeving toxisch gedrag vertonen? Lees dan ook het blog met titel Toxic relatie twijfels? Antwoord op je vragen begint bij jezelf! En zoals eerder van harte aanbevolen: de gratis checklist Toxische Relaties en Verborgen Narcisme!
